Ο τόπος, ο μετανάστης και το Ά-κτιστο

της Άννας Καλλινικίδου, αρχαιολόγου-μουσειολόγου

… we are in the epoch of juxtaposition, the epoch of the near and far, of the side-by-side, of the dispersed. We are at a moment

Michel Foucault, Of Other Spaces

H εγκατάσταση «Ά-κτιστοι τόποι αλλού» χρησιμοποιεί το παράδειγμα του μετανάστη για να μεταγράψει τη σχέση μας με τον τόπο, την προσμονή μας για το άλλο, το ακόμη ά-κτιστο, αλλά και το φόβο μας για το μη δομημένο, το μη ενσωματωμένο. Παράλληλα, μιλά για την ετεροτοπία, που απαντάται πιθανά σε κάθε πολιτισμό, που διαμορφώνεται διαφορετικά από κάθε κοινωνία, που μπορεί να «συσσωρεύσει» σε έναν υπαρκτό τόπο άλλους τόπους, διακριτούς και ασυμβίβαστους. Ταυτόχρονα μιλά για την ετεροχρονία, για εκείνη τη ρωγμή του χρόνου που διακόπτει τον παραδεκτό χρόνο, κυρίως όμως υποδηλώνει το ά-τοπο πέρασμα προς την ένταξη και τον τόπο. Τέλος, μιλά για τη σχέση που έχει η ετεροτοπία με τον εναπομείναντα χώρο, η οποία είτε δημιουργεί ένα χώρο ουτοπικό στον πραγματικό χώρο, είτε δημιουργεί έναν τόπο άλλο, τέλειο, έναν τόπο ανακούφισης και συν-χώρεσης.

Ενδυόμενοι το ρόλο του «ήρωα», βρισκόμαστε στο σπίτι, στο οικείο, στον τόπο, αλλά όλα είναι γήινα, δύσκολα, απογοητευτικά και αποδομημένα. Χώρος ιερός, που σημαίνεται με τις εικόνες των οικείων, αυτών που έμειναν ή έφυγαν, αλλά που πάντα μας συνοδεύουν, αποτελεί την τελευταία στάση πριν το μεγάλο ταξίδι, το φευγιό. Κουβαλώντας μόνο τις εικόνες που έχουμε μέσα μας, μπαίνουμε στο έρεβος, αποζητώντας το φως μιας καλύτερης ζωής. Εκεί, στο πέρασμα, είμαστε ολομόναχοι, με μόνη συντροφιά τις σκέψεις, τις αναμνήσεις και τους ήχους, ανυπεράσπιστοι σε μια πορεία που φαίνεται γραμμική, αλλά που έχει ασαφή όρια και κρύβει πολλούς κινδύνους. Και κάπου εκεί βλέπουμε μια χαραμάδα φωτός. Η έξοδος, θριαμβευτική και ηλιόλουστη, μας βρίσκει να στεκόμαστε σε έναν κήπο. Παρότι γιορτινή, μόλις συνηθίζουν τα μάτια μας στο φως αρχίζουμε να βλέπουμε καθαρότερα: ναι, κάναμε το ταξίδι αναζητώντας τόπους άλλους, καλύτερους, αλλά οι τόποι αυτοί ήταν αλλού και ήταν άκτιστοι και τώρα βρισκόμαστε και πάλι μπροστά στο ίδιο δίλημμα: να ξαναρχίσουμε το ταξίδι για κάτι καλύτερο, ή να προσπαθήσουμε να κτίσουμε κάτι καλύτερο εδώ;

Και μια και αυτή η πορεία δεν αφορά μόνο το μετανάστη, αλλά και τον καθένα μας που ελπίζει και πιστεύει στο καλύτερο, η εγκατάσταση θέτει το ερώτημα: μπορούμε να δούμε τη ζωή μας ως σχέση και ως συγ-χώρεση; Ή πρέπει να αρχίσουμε και πάλι το ταξίδι για το Άκτιστο;